رصد خانه ملی ایران

اینجا شفاف ترین آسمان ایران است

« قلــۀ گـَرگِش کامو » میزبان رصدخانه ملی ایران

در ادامه ی مطلب این پست توضیحاتی درباره ی جانمایی، تحقیقات و ساخت رصدخانه ملی و بین المللی ایران که در قلّه ی 3622 متری گرگش کامو در حال احداث است درج می گردد. منبع تمامی نوشتار(سرتیتر ابتدایی الی آخر) وب سایت های : "پژوهشگاه دانش های بنیادی"، "تبیان"، "خبرآنلاین"، "خبرگزاری دانشجویان ایران"، "ایسنا" و... می باشد.

(منتشر شده در شماره سوم گاهنامه فرهنگی اجتماعی کامووچوگان)

 از تسلّط و اشراف ایرانیان بر دانش نجوم بیش از هفت قرن می گذرد و نام هایی چون خواجه نصیرالدین توسی، غیاث الدین جمشید کاشانی و الخ را بیگانگان بهتر از ما می شناسند. در ۴ سده ی اخیر چنان علم نجوم متحول شده و چنان پیشرفت‌های عظیمی در دانش نجوم رخ داده است که باعث شود در سال های اخیر منجمان و مسئولین در ایران به خود آیند و نجوم همچون ققنوسی از دل خاکستر بر آمده تا میراثی باشد زنده و پویا. و ما دوان دوان در ادامه مسیری گام می‌گذاریم که نخستین بار پدرانمان آن راه را در پیش گرفتند، اما پس از ما خیلی‌های دیگر هم این راه را دیدند و با برنامه‌ریزی در آن گام برداشتند، تا این‌که امروز فضاپیماهایشان به دورترین نقاط منظومه شمسی رسیده‌اند.

در راستای تحول علم نجوم در کشورمان، رصدخانه ملی ایران در سال ۱۳۷۸ به عنوان یکی از طرح‌های کلان علمی در شورای پژوهش‌های کشور مطرح شد و سِیر پیشرفت آن از این قرار است :

• اقدامات اولیه مکان یابی از سال ۷۹ آغاز گردید و در ابتدا با همکاری سازمان هواشناسی ، ۳۰۰ منطقه با قابلیت آب وهوایی مناسب برای ساخت رصدخانه در کل ایران مشخص شد.

• پس از غربال اولیه ۳۳ نقطه از بین ۳۰۰ منطقه گزینش گردید. روندی که با عدم اختصاص بودجه مناسب با افت و خیزهای فراوان همراه بود.

• در اسفند ماه ۸۷ با تصویب طرح رصدخانه ملی در زمرۀ طرح‌های کلان ملی فناوری و رفع مشکلات مالی طرح، روند پیگیری آن شتابی دوچندان گرفت.

• و سرانجام در اواسط سال۸۹ پس از سال‌ها تلاش و بررسی شرایط ۴۰ قله در نواحی مختلف کشور، فرآیند پیچیده و حساس مکان‌یابی رصدخانه به پایان رسید و از میان دو قله «گرگش» و «دینوا»(حدفاصل استان اصفهان و استان قم) که واجد بیشترین ارزش نجومی در کشور هستند، «گرگش» به عنوان میزبان نخستین تلسکوپ و رصدخانه ملی ایران انتخاب شد ؛

• لازم به ذکر است جهت این امر ابتدا قله کلاه برفی در نزدیکی قهرود انتخاب شده بود اما برخی از مشاوران خارجی که از سازمان رصدخانه‌های جنوبی اروپا و افراد سرشناس در طراحی تلسکوپ و مکان‌یابی بودند، برای بررسی و مشاهده دو قله به ایران سفر کردند که قله‌ای را به نام گرگش نشان داده و اظهار داشتند چرا این قله  اندازه‌گیری نشده است! علت عدم اندازه‌گیری قله گرگش، وحشی بودن و دشواری صعود به آن بوده است و  پس از مدت ها تیم‌های کوهنوردی از راه‌های مختلف به کمک مردم کامو به قله صعود کردند، چرا که تنها تا ارتفاع ۲۹۰۰ متری می‌توان با وسیله نقلیه صعود کرد و از آن‌جا تا نوک قله را باید پیاده یا با قاطر طی کرد و سرانجام  به جای قله کلاه برفی قهرود، قله ۳۶۲۲ متری گرگش کامو در شمال شهر کامو و چوگان انتخاب گردید.

• مطالعات زمین‌شناسی نیز بر روی قله گرگش انجام شده و حتی به لحاظ زلزله‌سنجی بررسی شده‌است و  جمع‌آوری تاریخچه زلزله‌های منطقه نشان می دهد که هیچ مشکلی در این زمینه وجود ندارد و به لحاظ زمین‌شناسی و وضعیت سنگ‌ها مزیت‌های خوبی دارد؛ به طوری که تخته سنگ‌های بالای قله به رصد بهتر کمک می‌کند.

• توضیحات تخصّصی بیشتر به نقل از دکتر منصوری، استاد فیزیک دانشگاه صنعتی شریف و مجری طرح رصدخانه ملی ایران:

با اشاره به دشواری‌ها و پیچیدگی‌های مکان‌یابی رصدخانه که باید در محلی با ویژگی‌های منحصر به فرد ساخته شود، آسمان صاف و کم بودن ذرات معلق در فضای اطراف، نبود آلودگی‌های نوری، تغییرات آب‌و‌هوایی اندک و مناسب بودن عامل دید از نظر آشفتگی‌های جوی از جمله این ویژگی‌هاست که بررسی آنها مستلزم مطالعات علمی دقیق است. اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد که دو قله دینوا و گرگش، ارزش نجومی بسیار بالایی دارند؛ اما قله «گرگش» به علت ارتفاع بالاتر به مقدار ۶۰۰ متر بیش از قله دینوا انتخاب شد  که ، رصدخانه را از غبار محلی و منطقه دور می‌کند و در اندازه‌گیری پارامتر دید که مهم‌ترین پارامتر محسوب می‌شود هم قله گرگش نسبت به دینوا برتری دارد و با این اوصاف قله گرگش دارای یکی از بهترین شاخص‌های رصدی آسمان در سراسر جهان است و نیز هیچ تلسکوپ بزرگی (از مرتبه ۳ متر) در کشورهای خاورمیانه وجود ندارد، به همین دلیل رصدخانه ملی ایران می‌تواند جای خالی خاورمیانه را در شبکه تلسکوپ‌های بزرگ زمین پر کند و برای رصد رویدادهایی استفاده شود که هیچ یک از دیگر تلسکوپ‌های بزرگ زمین (به خاطر وضعیت تابش خورشید و روز و شب) نمی‌توانند رصد کنند.

به گفته ی ایشان در نشست «توسعه علمی، بنیان توسعه» که در کاشان برگزار شد، رصدخانه بین‌المللی در هشت کشور دنیا ساخته می‌شود که کشور ایران و شهر کامو چوگان از توابع کاشان دارای یکی از این هشت پایگاه رصدخانه بین‌المللی جهان است.

وی افزود: ساخت رصدخانه ملی، یک همت بزرگ است، محققان ایرانی، رصدخانه ملی را می‌سازند تا نسلهای آینده، خود را باور کنند و به این عزت خود افتخار کنند.

 وی افزود: مقدمات ایجاد رصدخانه ملی، در سال 82 آغاز شد و پس از اندازه‌گیری بیش از 40 قله کوه در مناطق مختلف کشور 12 سال طول کشید تا منطقه کامو کاشان، به عنوان مناسبترین قله برای استقرار تلسکوپهای حرفه‌ای نجومی انتخاب شد.

 وی با اشاره به اینکه رصدخانه بین المللی کاشان در خاورمیانه بی نظیر است، خاطر نشان کرد: بواسطه این مکان نجومی می‌توان یک پل ارتباطی بین جزایر قناری، چین و هند با کشور ایران بوجود آورد.

 مدیر رصدخانه ملی ایران، قله گرکش در ارتفاعات شهر کامو کاشان را جزو بهترین قله‌های نجومی جهان دانست و گفت: این مکان باعث شده که رصدخانه بین‌المللی کاشان به پیچیده‌ترین و بزرگترین فناوری نجومی جهان با قابلیتهای رصدی تبدیل شود.

 وی با اشاره به اینکه تاکنون حدود 80 تن تجهیزات به بالای قله گرکش انتقال داده شده است، گفت: برای تسریع در عملیات ساخت این رصدخانه جاده 11 و نیم کیلومتری از شهر کامو تا محل رصدخانه باید آسفالت شود که تاکنون هفت کیلومتر آن اجرا شده است.

 منصوری ابراز امیدواری کرد: با حمایتهای دولت تدبیر و امید کار ساخت و تکمیل رصدخانه بین‌المللی کامو تا چهارسال آینده به اتمام برسد.

 وی تاکید کرد: موقعیت جغرافیایی ایران، برای رصد و نجوم، یک موقعیت استراتژیک است که می‌تواند پس از تکمیل این طرح، برای استفاده منجمان کشورهای خارجی اختصاص داده شود و این فرصتی است که باید، غنیمت شمرد و امکانات لازم خدماتی را فراهم کرد.

 بنیانگذار انجمن فیزیک ایران در ادامه گفت: متاسفانه ما ایرانیان بیش از آنکه از تفکر استفاده کنیم، فقط دیده و شنیده‌ایم. ولی پیچیدگی‌های توسعه علم را باید شناخت و برای آن برنامه‌ریزی کرد.

 منصوری گفت: علم، همان کتاب خواندن و بلد بودن مطالب مکتوب نیست، درس خواندن، برای آماده کردن نسل‌هاست تا درست و پیچیده فکر کنند.

• نحوۀ دسترسی و جانمایی ایستگاه ها:

  • مراحل ساخت جاده برای دسترسی به نوک قله از سال۸۹ آ‌غاز شده و متخصصان راه‌سازی وزارت راه‌وترابری با کمک استانداری اصفهان و فرمانداری کاشان در حال انجام این عملیات هستند. هم‌اکنون مراحل زیرسازی جاده تقریبا تکمیل شده و عملیات ساختمانی رصدخانه آغاز شده است. البته شیب و پیچ جاده باید بسیار مناسب باشد، چرا که در آینده تجهیزات سنگینی باید بالای قله برود. ایستگاه شماره یک، محلّ رصد بوده و در ارتفاع ۳۶۲۲ متری و ایستگاه شماره دو محل پژوهش، کارگاهها و اقامتگاهها و در ارتفاع ۳۳۲۰ متری و به فاصله حدود ۲۵۰۰ متر از ایستگاه شماره یک و سپس ایستگاه شماره سه محل خدمات و پشتیبانی به دو ایستگاه یک و دو و در ارتفاع ۲۵۸۰ متری و در فاصله ۸۵۰۰ متری از ایستگاه شماره دو و در کنار جاده قمصر ـ کامو قرار گرفته‌است.

• تلسکوپ و سـاختمان رصدخانه:

  • طراحی و ساخت طرح نهایی تلسکوپ ملی ایران با آینه ۳.۴ متری از سال ۱۳۸۸ با تلاش مهندسان ایرانی آغاز شده است و با نصب سیستم اپتیک فعال روی آن، می‌توان اثرات مخرب جو را خنثی کرد و شفافیت تصاویر را به حد تصاویر تلسکوپ فضایی هابل رساند. این تلسکوپ روی استقرار سمتی-ارتفاعی نصب می‌شود (شبیه به حرکت دوربین روی سه پایه عکاسی) و به کمک کنترل‎های دقیق کامپیوتری می‌توان آن را به هر نقطه دلخواه هدایت کرد. ماکت این تلسکوپ مدرن، از سال ۹۱ در پژوهشگاه دانش های بنیادی نصب شده است. طبق برنامه قرار بوده، در اوایل تابستان ۱۳۹۰، مطالعات خاک‌شناسی و بررسی‌های مشابه در بالای قله آغاز شود تا ساخت ساختمان رصدخانه از سال ۱۳۹۱ آغاز گردد. سازه رصدخانه ملی ایران برجی استوانه‌ای به قطر ۱۰ متر و ارتفاع ۲۳ متر است که گنبد تلسکوپ برفراز آن نصب خواهد شد. سازه استوانه‌ای نوک قله برای نصب تلسکوپ از آ‌لومینیوم و دیگر مصالح ساختمانی ساخته می‌شود. شکل کلی محفظه تلسکوپ نیز توسط مهندسان ایرانی طراحی شده است. به گزارش ایسنا در روز یکشنبه پنجم مرداد ۱۳۹۳ یاتاقان هیدرواستاتیک به عنوان نخستین قطعه تلسکوپ ملی ایران با هزینه‌ای حدود یک بیستم قیمت درخواستی از سوی شرکت‌های خارجی با همکاری محققان و صنعتگران داخلی طراحی و ساخته شد.

جهت مشاهده یا دریافت تصاویر در اندازه بزرگ، روی آنها کلیک کنید.